Bijna iedere gemeente heeft sinds kort een zoneringsplan. Dit plan bepaalt hoe het huishoudelijk afvalwater van elke wijk, straat of woning zal worden gezuiverd.

In het centrale gebied en het collectief geoptimaliseerde buitengebied zijn de woningen al aangesloten op de openbare riolering. Het afvalwater van al deze woningen gaat naar een rioolwaterzuiveringsinstallatie.

Daarnaast onderscheidt het zoneringsplan nog twee zones:

* een collectief te saneren buitengebied waar een gescheiden rioleringsstelsel zal worden aangelegd,

* een individueel te optimaliseren buitengebied.

In dit laatste gebied moet de zuivering van het huishoudelijk afvalwater van elke afzonderlijke woning gebeuren in een Individuele Behandelingsinstallatie voor Afvalwater.

Het zoneringsplan kan je in het gemeentehuis raadplegen of via het geoloket van de Vlaamse Milieumaatschappij.

Onder een Individuele Behandelingsinstallatie voor Afvalwater (IBA) verstaan we een zuiveringssysteem voor één woning.

In sommige gevallen liggen enkele woningen die een IBA moeten plaatsen, wel vlakbij elkaar. Er kan dan worden gekozen voor een gezamenlijke IBA.

We spreken van een IBA bij systemen die het afvalwater zuiveren van minder dan 20 inwoners. Als we rekenen aan een gemiddelde van 2,5 inwoners/woning, dan komt dit neer op een 8-tal woningen.

Systemen vanaf een capaciteit van 20IE (inwonersequivalenten) vallen onder de kleinschalige waterzuiveringsinstallaties (KWZI). Deze behoren tot de collectieve zuivering. KWZI's komen niet als een afzonderlijke groep voor op het zoneringsplan.

De systemen voor de individuele behandeling van afvalwater bestaan in allerlei vormen en materialen, maar de werkingsprincipes zijn steeds dezelfde. In een IBA vinden 3 soorten processen plaats:

• fysische processen (zoals bezinking en filtratie); 
• chemische processen (zoals fosfaatbinding); 
• biologische processen.

De IBA-systemen zijn zo ontworpen dat de verschillende processen optimaal kunnen verlopen.

De biologische processen zijn dezelfde als in de vrije natuur. In deze processen gebruiken kleine levende organismen de stoffen uit het afvalwater voor hun eigen levensprocessen. De IBA creëert de ideale omstandigheden zodat de organismen worden gestimuleerd. Hierdoor kan het zuiveringsrendement van de IBA stijgen tot boven de 90%.

De meeste mechanische systemen onderscheiden drie stappen in het zuiveringsproces:

• Bij de voorbehandeling (of primaire zuivering) bezinken de grove bestanddelen uit het afvalwater. Door deze grove bestanddelen uit het afvalwater te verwijderen, voorkomen we dat ze de goede werking van de IBA kunnen verstoren.
• Bij de biologische zuivering (of secundaire zuivering) worden de organische vervuiling en de nutriënten uit het afvalwater omgezet naar stoffen die voor het milieu minder schadelijk zijn. Het zuiveringsproces kan in een of meerdere stappen verlopen. Hierbij kunnen verschillende technieken worden gecombineerd.
• Bij de nabehandeling worden de zwevende stoffen en de afgestorven bacteriën die zich in het gezuiverde afvalwater bevinden, gescheiden van het gezuiverde effluent. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren in een nabezinktank. Het slib dat zich op de bodem afzet, wordt bewaard als spuislib of hergebruikt in de voorgaande stappen.

In principe kan de gemeente of de rioolbeheerder de kwaliteit controleren van het gezuiverde afvalwater van een IBA. Beheer je als particulier je eigen IBA? Dan moet je om de vijf jaar aan de gemeente een attest vragen om een vrijstelling te krijgen van de bovengemeentelijke - en eventueel van de gemeentelijke - saneringsbijdrage. Op dat moment kan de gemeente een controle uitvoeren van de installatie. IBA’s die door de gemeente of een intercommunale worden beheerd, worden door deze instanties ook regelmatig nagekeken. De verantwoordelijkheid voor het naleven van de lozingsnormen blijft echter bij de eigenaar.

Het gezuiverde afvalwater mag worden afgevoerd naar het oppervlaktewater (gracht, waterloop). Is er geen gracht in de buurt? Dan mag het afvalwater rechtstreeks infiltreren in de bodem. Dit kan in zinkputten, infiltratiekanalen, infiltratiebekkens of opgehoogde infiltratiebedden. Voorzie een terugslagklep in de afvoerleiding van het gezuiverde afvalwater. Hierdoor voorkom je de terugvoer van oppervlaktewater naar de IBA bij hoge grondwaterstanden.

Wil je het gezuiverde afvalwater van de IBA lozen in een baangracht? Dan heb je misschien een pompput met pomp nodig. De afvoerleiding van het gezuiverde water ligt immers vaak dieper dan de gracht.

Wat zijn de kenmerken van het terrein? Wat zijn de wensen van de eigenaar/gebruiker? De antwoorden op deze twee vragen bepalen de inplantingsplaats van de IBA. De locatie van de IBA legt meteen ook de inplanting vast van de septische put, de besturingskast, de pompput, het infiltratiesysteem …

Houd bij de keuze van de inplantingsplaats rekening met volgende aspecten:

• De IBA, en de septische put als er een is, moeten altijd bereikbaar zijn voor onderhoud en ruiming. Ze worden best zo dicht mogelijk bij de woning geplaatst.
• Voor de stabiliteit van de installatie en om het onderhoud te vergemakkelijken, mogen IBA’s niet te diep worden ingegraven. Afhankelijk van het materiaal van de IBA hanteren we een maximum diepte van 0,50 tot 1,00 meter. Niveauverschillen in het terrein worden soms benut om de installatie minder diep te plaatsen. Dit kan een pomp uitsparen op de toevoerleiding van het afvalwater naar de IBA.
• Plaats je de IBA onder een oprit of verharding? Dan moet de bekuiping een grotere belasting aankunnen. Het is ook belangrijk om de belasting te spreiden door de ruimte rond de IBA aan te vullen met gestabiliseerd zand en door boven de installatie een betonnen verdeelplaat te leggen. Dit laatste is vooral nodig bij kunststofsystemen.
• De besturingskast, al of niet met luchtpompje, plaatsen we zo dicht mogelijk bij de IBA (maximum 5 meter). Hou rekening met eventuele trillingen, geluidshinder, esthetische waarden, bereikbaarheid,…
• De IBA mag nooit worden geplaatst op het laagste punt waar overstromingsgevaar is.
• Bij lozing van het effluent in een infiltratiesysteem moet je hiervoor voldoende ruimte voorzien. De afstand tussen de IBA en het infiltratiesysteem heeft weinig belang.

Proper regenwater hoort niet thuis in een IBA. Het hemelwater van daken, opritten en terrassen kun je beter hergebruiken, infiltreren of bufferen. Hemelwater afkoppelen is dus de boodschap, het zorgt immers voor een te sterke verdunning van het afvalwater en bij zware regenval spoelt het actieve slib van de IBA weg. De IBA zal hierdoor niet goed meer werken.

Op de PLC (microprocessor) van de IBA wordt een modem geplaatst, die via een gsm-signaal meldingen kan doorsturen naar de alarmcentrale. De technicus kan ook op afstand aanpassingen doorvoeren in het besturingssysteem van de installaties.

Voor bepaalde installaties is het niet strikt noodzakelijk om een septische put te plaatsen. Voor percolatierietvelden en cocosbiobedden is een septische put echter wel nodig. Toch is het raadzaam dat je een septische put plaatst. Hij vergroot immers het volume slib dat je kunt stockeren. Bovendien worden mogelijke toxische lozingen in de septische put verdund. In sommige gemeenten is een septische put verplicht!

Tip! Plaats een sifonputje op de afvoerleidingen van grijs water (keuken, badkamer, klokputjes enz.). De afvoerleidingen van grijs water zijn immers verbonden met de afvoeren van het zwart water (toiletten). Grijs en zwart water lopen samen naar de septische put of de IBA.

De nieuwe gewestelijke subsidieregeling bepaalt dat enkel gemeentebesturen en intercommunale rioolbeheerders een subsidie kunnen krijgen van 2.250 euro per IBA. Ze moeten dan zelf de aankoop en de exploitatie van de IBA voor hun rekening nemen.

IBA’s die worden aangekocht en geëxploiteerd door particulieren, zijn niet meer subsidieerbaar. Sommige gemeenten voorzien echter een gemeentelijke subsidie. Informeer daarom bij je gemeente. Gemeentebesturen die de aanleg en de exploitatie van IBA’s in eigen beheer uitvoeren of door een intercommunale laten uitvoeren, geven geen subsidie.

Heb je de IBA zelf aangekocht en sta je ook in voor de exploitatie? Dan kan je een vrijstelling aanvragen voor de bovengemeentelijke saneringsbijdrage. In sommige gemeenten kan je ook een vrijstelling bekomen voor de gemeentelijke saneringsbijdrage.

IBA’s daarentegen die worden aangekocht en geëxploiteerd door de gemeente of door intercommunale rioolbeheerders worden enkel vrijgesteld van de bovengemeentelijke saneringsbijdrage. Bovendien kan de gemeente de gemeentelijke saneringsbijdrage verhogen. Wanneer de gemeente of rioolbeheerder instaat voor de plaatsing en het onderhoud van de IBA kan deze hiervoor dus maximaal hetzelfde bedrag aanrekenen als voor bewoners die zijn aangesloten op de riolering.

Doorgaans zal je geen geurhinder ondervinden, maar het is raadzaam dat je het grijs water aansluit op een extra sifonput (ook 'vetvanger' of 'dubbele schepput' genoemd). Deze toezichtput is voorzien van een waterslot of sifonfunctie. Deze belet dat er lucht ontsnapt vanuit de voorbezinker of de IBA.

Toch geurhinder? Dit zijn de mogelijke oorzaken:

• Het klokputje / De klokputjes of sifon(s) staan droog. Door er een beetje water in te gieten, is dit meteen opgelost.
• Een oudere binnen- of buitenriolering kan na plaatsing van een IBA problemen geven. Bijvoorbeeld een oudere gresbuis, slechte aansluiting of dichting ... kunnen geurhinder veroorzaken, omdat langs deze oudere aansluiting lucht kan ontsnappen. Een rooktest kan uitwijzen waar de oorzaak ligt.

Als het kan, dan leg je het grijs water afzonderlijk aan. Bij bestaande woningen kan dit niet altijd of is het moeilijk te realiseren om technische of financiële redenen.
Tip! Plaats een ontluchting waar ze het minst hinder geeft, dus ver genoeg van een terras of raam.

Hoe dikwijls je de voorbezinker / septische put moet laten ruimen, hangt af van:

• Hoeveel personen de installatie gebruiken
• De inhoud van de (bestaande) septische put of voorbezinker (hoe groter, hoe minder vaak deze moet worden geruimd)
• De samenstelling van het afvalwater

Algemeen moet de waterzuiveringsinstallatie om de vijf tot zeven jaar worden geruimd, indien een degelijke voorbezinker aanwezig is.

Elke installatie heeft naargelang het type een blower (die zorgt voor de beluchting) en een reeks elektrische onderdelen. De elektrische onderdelen worden min of meer berekend volgens de capaciteit van de blower, wat de grootste verbruikerspost is. Een IBA kost jaarlijks gemiddeld 50 euro aan energie. Dit kan natuurlijk variëren door de schommelende energieprijzen.

Je koopt best biologisch afbreekbare huishoudelijke reinigingsmiddelen. Kleine hoeveelheden onschadelijke huishoudelijke producten die niet of slecht biologisch afbreekbaar zijn, mogen wel in de installatie geloosd worden. Denk aan: detergenten voor de afwas, waspoeder voor de wasmachine en de vaatwasser, kleine hoeveelheden sanitaire reiniger, wasverzachter, ontkalker, waterverzachter, agressieve reinigingsproducten (bv. voor frituurpan), …

Er zijn echter ook veel producten die een negatieve invloed hebben op de zuiveringsprestaties van de IBA en die daarom niet mogen worden geloosd: regenwater, bleekwater, agressieve ontstoppers, verf en spoelwater van verf, white spirit, thinner, motorolie, producten voor ontwikkeling van foto’s, niet afbreekbare hygiënische doekjes, desinfecterende middelen (bv. Dettol), tampons, maandverband, condooms, luiers, zuren, geneesmiddelen, bestrijdingsmiddelen (bv. pesticide), karton, plastiek, … alle niet-afbreekbare stoffen, overvloedig veel haren van mens en dier, etensresten, plantaardige of dierlijke oliën of vetten van frituurpan, inhoud van chemische wc, giftige producten.

Volgens de Vlarem-wetgeving is elke burger verantwoordelijk voor de zuivering van zijn afvalwater indien zijn woning op het zoneringsplan in het individueel te optimaliseren buitengebied ligt. Anders gezegd: de woning kan en zal niet worden aangesloten op het openbare rioleringsnet, bv. omdat ze er te ver van af ligt.

Woningen die niet voorkomen op het zoneringsplan vallen automatisch onder het individueel te optimaliseren buitengebied.

In beide gevallen zijn de kosten van de aankoop, de plaatsing en het onderhoud van de IBA voor de eigenaar. Verschillende gemeenten en intercommunale rioolbeheerders vinden dat die verantwoordelijkheid niet bij de eigenaar mag liggen en nemen zelf het initiatief om de IBA’s te plaatsen en te beheren. Ze kiezen dan voor een collectieve aanpak en nemen de aankoop, de plaatsing en het onderhoud van de installatie van je over.

Kijk eerst even of je IBA door Aquafin is geplaatst. Als dat zo is, dan vind je een zelfklever met ons telefoonnummer 03 450 45 45 op de elektrische kast van je IBA. Je kunt ook een mail sturen naar contact@aquafin.be.

Beschrijf dan beknopt het probleem en voeg je adres, telefoon- en/of gsm-nummer toe. Nadat je het probleem hebt gemeld, zorgen we ervoor dat een technicus de IBA komt nakijken en herstellen als dat nodig blijkt.

De eerste vraag die je je moet stellen is: “Wie is de rioolbeheerder in mijn gemeente?”. Dat kom je te weten op de website van Aquaflanders. Neem daarna contact met je rioolbeheerder, hij helpt je dan verder.